Η προληπτική δράση

«Ακόμα κι αν η επιστήμη δεν έχει καταλήξει ως προς την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή», λέει ένα επιχείρημα που ακούμε συχνά, «δεν πρέπει να περιμένουμε μέχρι να δούμε κάποιο πρόβλημα· πρέπει να λάβουμε δράση προληπτικά».

Καταρχήν πρέπει να αποφασίσουμε για τι συζητάμε. Αν συζητάμε για το αν μπορεί ή δεν μπορεί να τεκμηριωθεί πως υπάρχει ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή, τότε το επιχείρημα δεν έχει θέση στη συζήτηση· είναι εντελώς άσχετο. Αυτό συζητάμε ως τώρα. Δεν υπάρχει απολύτως καμία ένδειξη ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής. Το πως οι ανθρώπινες δραστηριότητες βλάπτουν το περιβάλλον είναι πολύ σοβαρό θέμα, αλλά είναι εντελώς διαφορετικό θέμα, και με κανένα τρόπο δεν αλλοιώνει το γεγονός ότι δεν υπάρχει καμιά απολύτως ένδειξη ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής.

Κάθε δράση, προληπτική ή όχι, έχει συνέπειες. Δεν γίνεται ομελέτα αν δεν σπάσεις αβγά, και αυτό ισχύει ανεξάρτητα από το αν η ομελέτα είναι προληπτική. Αν θέλουμε να μειώσουμε την ποσότητα του εκπεμπόμενου διοξειδίου του άνθρακα, πρέπει να ελαττώσουμε την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων. Ας δούμε τι συνεπάγεται αυτό.

Υπάρχουν δύο τρόποι να μειωθεί η κατανάλωση ορυκτών καυσίμων: η μία είναι να καταναλώνεται λιγότερη ενέργεια· και η άλλη είναι εναλλακτικές μορφές ενέργειας. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί συνδυασμός.

Κατανάλωση λιγότερης ενέργειας σημαίνει κατανάλωση λιγότερης ενέργειας. Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις. Αν νομίζετε πως τεχνολογικές εξελίξεις όπως οι «οικολογικές» λάμπες είναι η λύση, πρέπει να το ξανασκεφτείτε. Αν αντικαθιστούσαμε όλες τις λάμπες του πλανήτη με «οικολογικές» λάμπες, μόλις που θα εξοικονομούσαμε ένα τοις εκατό της ενέργειας, ενώ και αυτό αμφισβητείται [1]. Ένα τοις εκατό μόλις που θα ήταν αντιληπτό στο Σχήμα 1.

Κατανάλωση λιγότερης ενέργειας σημαίνει να μην έχετε αυτοκίνητο. Να μην μπείτε ποτέ σε αεροπλάνο. Να μην μπείτε σε τρένο που να πηγαίνει γρηγορότερα από 90 km/h. Να μην αντικαταστήσετε το κινητό σας τηλέφωνο πριν να το έχετε για 10 χρόνια. Να μην καταναλώνετε φαγητό που πρέπει να ταξιδέψει περισσότερο από 200 km για να φτάσει σε σας. Μπορεί να νομίζετε πως έχουμε παραισθήσεις, αλλά αν αυτό που θέλετε είναι να δείτε το διάγραμμα να αντιστρέφεται, τέτοιες λύσεις πρέπει να αναζητήσετε. Δεν μπορεί να γίνει με «οικολογικές» λάμπες και υβριδικά αυτοκίνητα. Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις.

Παρόλο που πιστεύουμε πως η ζωή μπορεί να ήταν καλύτερη αν ζούσαμε ως άνω, είμαστε ταυτόχρονα πεπεισμένοι πως αυτό είναι εντελώς αδύνατο όπως είναι δομημένη η δυτική κοινωνία και οικονομία, εκτός αν μεγάλο μέρος του πληθυσμού πεθάνει από ασιτία. Επομένως, παρόλο που συμφωνούμε πως θα έπρεπε να ληφθούν μακροπρόθεσμα μέτρα για να αντιστραφεί η παγκόσμια κατανάλωση ενέργειας, δεν είναι δυνατό η κατανάλωση να επιτευχθεί βραχυπρόθεσμα. Η μόνη σοβαρή εναλλακτική λύση προληπτικής δράσης είναι, επομένως, εναλλακτικές μορφές ενέργειας.

Και πάλι, όσο είναι αδύνατο να φτιάξεις ομελέτα χωρίς να σπάσεις αβγά, είναι αδύνατο να παραγάγεις ενέργεια χωρίς να βλάψεις το περιβάλλον. Για να αντικατασταθεί ένας θερμοηλεκτρικός σταθμός χρειάζονται μία ή δύο χιλιάδες ανεμογεννήτριες. Είναι δύσκολο να συνειδητοποιήσετε τι σημαίνει 1000 ανεμογεννήτριες, μέχρι να δείτε ένα τεράστιο πλήθος, τις μετρήσετε, και δείτε πως είναι μόνο 50 ή 100. Σε ορεινές περιοχές, όπως η Ελλάδα, οι ανεμογεννήτριες μπορεί να βλάψουν το τοπίο. Επιπλέον, χιλιάδες χιλιόμετρα δρόμων πρέπει να διανοιχθούν για την εγκατάσταση και συντήρηση αυτών των ανεμογεννητριών, με αποτέλεσμα το τοπίο να βλάπτεται περαιτέρω. Τέλος, οι ανεμογεννήτριες παράγουν ενέργεια όταν φυσάει, και όχι κατ' ανάγκην όταν χρειαζόμαστε την ενέργεια. Δεν υπάρχει εύκολος τρόπος αποθήκευσης της ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία πρέπει να καταναλωθεί τη στιγμή που παράγεται· και δεν είναι δυνατό να βάλουμε μπροστά το θερμοηλεκτρικό σταθμό όταν σταματά να φυσάει, γιατί οι θερμοηλεκτρικοί σταθμοί χρειάζονται από λίγες ώρες ως λίγες μέρες για να ζεσταθούν. Επομένως, σε πολλές περιπτώσεις, οι ανεμογεννήτριες δεν εξοικονομούν τίποτε απολύτως, γιατί οι θερμοηλεκτρικοί σταθμοί πρέπει να παραμείνουν σε λειτουργία.

Αντίστοιχα, για παραγωγή ενέργειας από τον ήλιο, στις τεράστιες ποσότητες που καταναλώνουμε, θα έπρεπε να καλύψουμε τεράστιες περιοχές με κάτοπτρα ή φωτοβολταϊκά ή ό,τι άλλο, και, όπως παραπάνω, δεν θα παρήγαν ενέργεια στη διάρκεια της νύχτας. Για παραγωγή ενέργειας από το νερό, μεγάλοι ταμιευτήρες, δηλαδή τεχνητές λίμνες, πρέπει να κατασκευαστούν, που θέτει περιβαλλοντικά ερωτήματα· και το πόσο είναι εφικτό εξαρτάται από το αν υπάρχουν βουνά και αρκετό νερό στην περιοχή.

Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), όπως ονομάζονται οι παραπάνω, πρέπει σίγουρα να διερευνηθούν· δεν υπάρχει όμως εύκολος δρόμος. Δεν μπορούμε απλά να χρησιμοποιούμε την ταμπέλα ΑΠΕ και να νομίζουμε ότι αυτομάτως λύθηκαν όλα μας τα προβλήματα. Είναι αμφίβολο αν η τεχνολογία των ΑΠΕ έχει φτάσει σε σημείο τέτοιο ώστε να μπορούν να αντικαταστήσουν εντελώς σημαντικό τμήμα των ορυκτών καυσίμων.

Υπάρχει μόνο μία μορφή ενέργειας που μπορεί να αντικαταστήσει τα ορυκτά καύσιμα με αξιοπιστία και χωρίς καύση: η πυρηνική ενέργεια. Όμως, ακόμα κι αν αγνοήσουμε την πιθανότητα ατυχημάτων, έχουμε το πρόβλημα των αποβλήτων. Μπορούμε να χτίσουμε ένα πυρηνικό σταθμό σήμερα και να μην ανησυχήσουμε για το τι θα κάνουμε όταν κλείσει. Όμως τελικά θα κλείσει, περίπου 50 χρόνια αφού κατασκευαστεί. Δεν μπορούμε να κατεδαφίσουμε έναν πυρηνικό αντιδραστήρα. Μπορούμε να τον θέσουμε εκτός λειτουργίας, να τον θάψουμε με μπετό, και να ελπίσουμε πως τίποτε κακό δεν θα γίνει για χίλια χρόνια. (Παρεμπιπτόντως, σε περίπτωση που νομίζετε πως η σύντηξη είναι η λύση: ίσως να είναι λύση, αλλά δεν την έχουμε ακόμα. Δεν έχει κατασκευαστεί αντιδραστήρας σύντηξης που να παράγει περισσότερη ενέργεια απ' όση καταναλώνει. Μέχρι να κατασκευαστεί, η σύντηξη θα είναι μόνο ελπίδα, και δεν μπορούμε να ξέρουμε πότε και αν θα γίνει πραγματικότητα.)

Για να αξιολογήσουμε αυτούς τους κινδύνους, πρέπει να σκεφτόμαστε ψύχραιμα. Πρέπει να αξιολογήσουμε τους κινδύνους των ορυκτών καυσίμων σωστά, τα προβλήματα των ΑΠΕ σωστά, και τους κινδύνους της πυρηνικής ενέργειας σωστά. Η λήψη προληπτικών μέτρων ενάντια στα ορυκτά καύσιμα δεν έχει νόημα περισσότερο απ' όσο η λήψη προληπτικών μέτρων ενάντια στις ΑΠΕ, αφού όλες οι μορφές ενέργειας έχουν γνωστά προβλήματα.

Τέλος, δεν είναι ακριβώς ότι δεν έχουμε κανένα πρόβλημα κατά τα άλλα. Η οικονομία είναι σε άσχημη κατάσταση. Η ενέργεια τελειώνει. Ρυπαίνουμε τα υπόγεια νερά. Καταναλώνουμε 15 θερμίδες ενέργειας για κάθε θερμίδα φαγητού που βάζουμε στο τραπέζι μας. Εκτρέφουμε κοτόπουλα σε απάνθρωπες συνθήκες σε σκοτεινά και βρωμερά πτηνοτροφεία, και μετά τρώμε το άρρωστο κρέας και τα άρρωστα αβγά τους ([2], σελ. 104· [3]). Παρομοίως για όλα τα είδη τροφίμων. Έχουμε παραδώσει τον έλεγχο της παγκόσμιας τροφοδοσίας τροφίμων σε λίγες πολυεθνικές [4]. Σταδιακά εξαλείφουμε το νυχτερινό ουρανό, και την ομορφιά του σκοταδιού, με τη φωτορρύπανση [5]. Επεκτείνουμε τους ηχορρυπαίνοντες δρόμους μας και ζούμε σε συνθήκες όπου μια στιγμή ηρεμίας γίνεται συνεχώς πιο δυσεύρετη. [6]. Τρέχουμε ασταμάτητα, γεμάτοι άγχος. Αυτά τα προβλήματα είναι ακριβώς μπροστά μας, και ζούμε μέσα τους καθημερινά. Γιατί πρέπει να λάβουμε προληπτικά μέτρα για ένα μη πρόβλημα, όταν έχουμε όλα αυτά τα πιεστικά προβλήματα που απαιτούν την άμεση προσοχή μας; Η προληπτική δράση ενάντια στην υποτιθέμενη ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να βλάψει περαιτέρω το περιβάλλον, και ταυτόχρονα απομακρύνει την προσοχή μας από τα πραγματικά και αδιαμφισβήτητα προβλήματα.

Επόμενο: Επίλογος