Τα ακραία φαινόμενα

«Καθώς χάραξε η αυγή, σηκώθηκε από τον ορίζοντα ένα μαύρο σύννεφο.... Όλη μέρα ο νότιος άνεμος φύσαγε..., κατέκλυζε το όρος στο νερό, σύντριβε τους ανθρώπους σα μάχη. Κανείς δεν έβλεπε τους δικούς του, δεν μπορούσαν να αναγνωρίσουν ο ένας τον άλλον μες στο χείμαρρο.... Έξι μέρες κι επτά νύχτες μάστιζαν ο άνεμος και η θύελλα, και η μπόρα ισοπέδωνε τη γη. Την έβδομη μέρα, η καταιγίδα ήταν σαν πόλεμος, πάλευε σαν γυναίκα που γεννά μες στον ιδρώτα. Η θάλασσα ηρέμησε κι έμεινε ακίνητη, ο ανεμοστρόβιλος και ο κατακλυσμός σταμάτησαν. Κοιτούσα γύρω μου όλη μέρα. Όλα ήταν ήσυχα. Οι άνθρωποι είχαν γίνει λάσπη. Η γη ήταν επίπεδη σαν στέγη. Άνοιξα μια θυρίδα και φρέσκος αέρας και φως έπεσε στο πρόσωπό μου. Γονάτισα κι έκλαψα, και τα δάκρυα έτρεχαν στα μάγουλά μου σαν ρυάκι.»

―Γκιλγκαμές XI:96–137 [1]

«Ἦν δὲ ἡ χάλαζα καὶ τὸ πῦρ φλογίζον ἐν τῇ χαλάζῃ. Ἡ δὲ χάλαζα πολλὴ σφόδρα σφόδρα, ἥτις τοιαύτη οὐ γέγονεν ἐν Aἰγύπτῳ ἀφ' οὗ γεγένηται ἐπ' αὐτῆς ἔθνος. Ἐπάταξεν δὲ ἡ χάλαζα ἐν πάσῃ γῇ Aἰγύπτου ἀπὸ ἀνθρώπου ἕως κτήνους, καὶ πᾶσαν βοτάνην τὴν ἐν τῷ πεδίῳ ἐπάταξεν ἡ χάλαζα, καὶ πάντα τὰ ξύλα τὰ ἐν τοῖς πεδίοις συνέτριψεν ἡ χάλαζα.»

―Έξοδος 9:24

Ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως κι αν τα ορίσουμε, συμβαίνουν όσο θυμάται η ανθρωπότητα. Την τελευταία δεκαετία, τα μέσα ενημέρωσης μάς λένε πως αυτά τα φαινόμενα αυξάνονται σε συχνότητα ή σε ένταση, και μετά από κάθε καταστροφική καταιγίδα κυκλοφορεί η φήμη πως η καταιγίδα οφειλόταν στην ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή. Για παράδειγμα, έχει υπονοηθεί ότι ο τυφώνας Katrina ήταν αποτέλεσμα ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής [2]. Υπάρχουν δηλαδή δύο ισχυρισμοί: (α) ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα γίνονται συχνότερα ή πιο έντονα· και (β) ότι αυτό είναι αποτέλεσμα της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής. Ας εξετάσουμε αυτούς τους ισχυρισμούς.

Ζούμε στην Αθήνα, και τα πιο έντονα γεγονότα που θυμόμαστε ως αυτόπτες μάρτυρες είναι ένας δεκαήμερος καύσωνας 45°C το καλοκαίρι του 1987· ένας εξαιρετικά κρύος χειμώνας το 1986–1987· και έντονη βροχόπτωση και πλημμύρα, που είχε αποτέλεσμα αρκετούς θανάτους, το Νοέμβριο 1977. Απ' όσο θυμόμαστε, τα πιο πρόσφατα γεγονότα ήταν λιγότερο έντονα, και επομένως, ως καθημερινοί παρατηρητές και όχι ως επιστήμονες, δεν βλέπουμε κάποια ένδειξη πως τα ακραία καιρικά φαινόμενα στην Αθήνα έχουν αυξηθεί. Η υποκειμενική μας εμπειρία από την Αθήνα μπορεί φυσικά να είναι διαφορετική από τη δικιά σας υποκειμενική εμπειρία της Στενής Ευβοίας ή του μέρους στο οποίο ζείτε· αλλά αν συμπεραίνετε πως τα ακραία φαινόμενα έχουν αυξηθεί επειδή ζήσατε μια καταστροφική καταιγίδα, τότε θα μπορούσαμε κι εμείς να συμπεράνουμε πως τα ακραία φαινόμενα ελαττώνονται επειδή ζούμε στην Αθήνα. Ό,τι έχει παρατηρήσει προσωπικά καθένας από μας θα μπορούσε να είναι τυχαίο.

Τότε όμως γιατί συμβαίνουν όλα αυτά τα ακραία φαινόμενα που δεν παρατηρήσατε προσωπικά αλλά έχουν φέρει στο σπίτι σας τα μέσα ενημέρωσης; Η απάντηση είναι πως ποτέ δεν θ' ακούσετε στις ειδήσεις ότι ο καιρός στη Βραζιλία είναι απολύτως φυσιολογικός, γιατί αυτό δεν είναι είδηση. Μπορεί να σας ενδιέφερε να μάθετε ότι σε κάποιο μέρος του κόσμου παρουσιάστηκε έλλειψη τροφίμων και πείνα, αλλά θα βαριόσασταν πολύ αν σας μετέδιδαν τον κατάλογο των χωρών των οποίων η δίαιτα παραμένει αμετάβλητη. Είναι λογικό, επομένως, τα μέσα ενημέρωσης να μεταδίδουν εικόνες ακραίων φαινομένων απ' όλο τον κόσμο, από περιοχές που μπορεί να μην ξαναδημιουργήσουν παρόμοιες ειδήσεις για εκατό χρόνια. Για το αν υπάρχει μεταβολή των ακραίων φαινομένων τις τελευταίες δεκαετίες μπορεί να υπάρξει διαφωνία· αλλά η αύξηση της εισχώρησης των μέσων ενημέρωσης στις πιο απομακρυσμένες περιοχές του πλανήτη είναι αναμφισβήτητη.

Οι υποκειμενικές εντυπώσεις μας από τέτοια φαινόμενα, λοιπόν, είτε τα παρατηρήσαμε προσωπικά είτε τα μάθαμε από τα μέσα ενημέρωσης, δεν μας βοηθούν. Θα πρέπει να συμπεριφερθούμε πιο επιστημονικά: θα πρέπει να ορίσουμε τι εννοούμε όταν λέμε ακραία φαινόμενα, και να μετρήσουμε όλα αυτά τα φαινόμενα σε μια αρκετά μεγάλη χρονική περίοδο. Το Σχήμα 1 δείχνει, για παράδειγμα, τον αριθμό των μεγάλων τυφώνων στον Ατλαντικό ανά πενταετία από το 1946 ως το 2005· και παρόλο που αυξάνεται από το 1990 ως το 2005 (και φαίνεται να πέφτει έκτοτε, πράγμα που δεν φαίνεται στο Σχήμα 1), δεν μοιάζει να είναι κάτι πραγματικά πρωτόγνωρο. Αυτά ισχύουν μόνο στον Ατλαντικό: σε άλλα μέρη του κόσμου τα πράγματα μπορεί να είναι διαφορετικά, και, πράγματι, η συχνότητα τυφώνων στην Κίνα φαίνεται να ελαττώνεται [3]. Σε έρευνα που έχει γίνει σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν έχει παρατηρηθεί συσχέτιση με την υποτιθέμενη αύξηση της θερμοκρασίας [4]. Άλλη έρευνα δείχνει πως, ενώ το πλήθος των τυφώνων δεν έχει αλλάξει, υπάρχει πρωτόγνωρη αύξηση στην έντασή τους ([6])· όμως, κάποιοι ερευνητές αμφισβητούν αυτά τα αποτελέσματα ([7], [8]).

Σχήμα 1: Αριθμός τυφώνων κατηγορίας 3–5 στον Ατλαντικό [5]

Όπως και στο λιώσιμο των πάγων, ο σκοπός μας εδώ είναι μόνο να δείξουμε ότι δεν υπάρχει κάτι τόσο ανησυχητικό όσο λέγεται σχετικά με τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Είναι η εισχώρηση των μέσων ενημέρωσης που μας δίνει την εντύπωση δραματικής αύξησης σ' αυτά τα γεγονότα. Στην πραγματικότητα, υπάρχει κάποια μεταβολή, αλλά ούτε εκπλήσσει ούτε είναι πρωτόγνωρη· και εφόσον δεν είναι πρωτόγνωρη, δεν συνιστά ένδειξη ότι υπάρχει ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή. Ποια είναι η αιτία αυτής της μεταβολής; Θα επανέλθουμε σ' αυτό το ερώτημα στον επίλογο.

Επόμενο: Το κλίμα που αλλάζει