Η επιστημονική συναίνεση

"[Ο] πλανήτης απ' όπου ερχόταν ο μικρός πρίγκιπας είναι ο αστεροειδής Β-612. Τον αστεροειδή αυτό τον είδε μόνο μια φορά στο τηλεσκόπιο, στα 1909, ένας τούρκος αστρονόμος. Όταν έκανε την ανακάλυψή του, ο αστρονόμος την ανακοίνωσε σ' ένα διεθνές συνέδριο αστρονομίας και την απέδειξε μαθηματικά. Μα κανένας δεν τον πίστεψε γιατί φορούσε βράκα και φέσι.... Ευτυχώς για τη φήμη του αστεροειδή Β-612, ένας τούρκος διχτάτορας υποχρέωσε το λαό του να ντύνεται ευρωπαϊκά, αλλιώς η ποινή θα ήταν θάνατος. Κι έτσι στα 1920 ο αστρονόμος ξανάκανε την ανακοίνωσή του, φορώντας τώρα ένα πολύ κομψό ένδυμα. Κι όλος ο κόσμος συμφώνησε με την άποψή του αυτή τη φορά."

―Antoine de Saint-Exupéry, "Ο μικρός πρίγκιπας" [1]

«Αν 75 γιατροί σας λένε πως έχετε καρκίνο και οι άλλοι δύο λένε ότι πρόκειται για συνομωσία, ποιον πιστεύετε;»

―Franny Armstrong, σκηνοθέτις [2]

Το σχόλιο της Franny Armstrong μπορεί να μην ήταν ιδιαίτερα αξιοσημείωτο αν δεν αντιπροσώπευε ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο επιχείρημα ότι δήθεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ των επιστημόνων για το ότι συμβαίνει ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή. Υπάρχουν πολλά λάθη στο σχόλιο, και ένα είναι πως ουδέποτε ισχυριστήκαμε ότι πρόκειται για συνομωσία. Σίγουρα κάποιοι σκεπτικιστές πιστεύουν ότι είναι συνομωσία, άλλοι ότι είναι ηλιθιότητα, άλλοι και τα δύο, άλλοι ότι η κοινωνία είναι χαοτική και επομένως δεν μπορείς πάντα να βρίσκεις συγκεκριμένες αιτίες για τα πάντα, κλπ. Το να διαιρούμε τους επιστήμονες σε κινδυνολόγους και συνομωσιολόγους σημαίνει ότι δεν μπορούμε να διακρίνουμε σκιές του γκρίζου.

Υπάρχουν πολλά προβλήματα με το επιχείρημα περί συναίνεσης. Το πρώτο είναι πως είναι δύσκολο να οριστεί τι σημαίνει συναίνεση και να εξακριβωθεί αν υπάρχει τέτοια συναίνεση. Τα μέσα ενημέρωσης συχνά μιλούν για υποτιθέμενη συναίνεση, αλλά αν το εξετάσετε προσκετικά, δεν εξηγούν για ποιο λόγο πιστεύουν ότι υπάρχει συναίνεση.

Αν με τη λέξη «συναίνεση» εννοούμε πως σχεδόν όλοι οι οργανισμοί που έχουν εκφέρει άποψη συμφωνούν για το ότι υπάρχει ανθρωπογενής κλιματική αλλαγή, τότε ναι, φαίνεται να υπάρχει συναίνεση. Αυτός όμως δεν είναι σωστός τρόπος να οριστεί η συναίνεση. Θα έπρεπε να εξετάσουμε αυτούς του οργανισμούς, και να δούμε ποια είναι τα μέλη τους και ποια είναι η διαδικασία με την οποία ελήφθη η απόφαση να εκφραστεί η άποψη. Έγινε με ψηφοφορία μεταξύ των μελών; Πώς κλήθηκαν να ψηφίσουν και πόσοι ανταποκρίθηκαν; Η απόφαση ελήφθη με 90% πλειοψηφία; Ή μήπως μόνο 51%; Ή μήπως ήταν ένα εκλεγμένο διοικητικό συμβούλιο που αποφάσισε; Αυτό που κινεί τους οργανισμούς συχνά είναι πιο πολύ η πολιτική παρά η επιστήμη, και όταν λέμε πως κάποιος οργανισμός έχει μια γνώμη για κάτι, είναι αρκετά δύσκολο να ξέρουμε τι σημαίνει αυτό.

Αντί λοιπόν να κοιτάζουμε οργανισμούς, είναι καλύτερα να κοιτάζουμε άτομα. Πάλι όμως υπάρχουν προβλήματα, και πολλές διαφορετικές απόψεις ακούγονται. Σε πρόσφατη μελέτη, οι Doran & Zimmerman [3] συμπέραναν ότι υπάρχει συναίνεση, κι αν τη διαβάσετε θα δείτε πόσο μεγάλες είναι οι δυσκολίες. Ενώ οι Doran & Zimmerman έχουν κάνει προσεκτική και καλά παρουσιασμένη δουλειά, και πάλι είναι αμφισβητήσιμη. Η πιο σημαντική ερώτηση στο ερωτηματολόγιό τους είναι «Πιστεύετε πως η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει στις μεταβαλλόμενες μέσες παγκόσμιες θερμοκρασίες;» Ενώ υπάρχουν κάποιες αμφιλεγόμενες παραδοχές σ' αυτή την ερώτηση (η φράση «σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει» είναι ασαφής, ενώ η φράση «μεταβαλλόμενες μέσες παγκόσμιες θερμοκρασίες» είναι αντιπροσωπευτική ενός σκεπτικού που δεν είναι απαραίτητα σωστό· αυτά τα εξηγούμε στον επίλογο), πιθανόν εμείς θα απαντούσαμε «ναι» (με μια σημείωση πως αυτό δεν είναι η επιστημονική απάντησή μας, αλλά η πλησιέστερη από τις τρεις δυνατές απαντήσεις του ερωτηματολογίου). Αυτό όμως δεν αποδεικνύει κάτι. Κάποιος θα μπορούσε να πιστεύει πως η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι «σημαντικός παράγοντας που συμβάλλει» στη μεταβολή του τοπίου· αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι πιστεύει ότι το τοπίο καταστρέφεται. Αυτό το ερώτημα είναι μόνο ένα από τα προβλήματα της μελέτης· βλέπουμε πολλά ακόμα.

Η δυσκολία στον ορισμό και τη μέτρηση της συναίνεσης, και οι θερμές συζητήσεις για το κατά πόσον υπάρχει συναίνεση, μας βάζουν στον πειρασμό να προκαλέσουμε: Υπάρχει επιστημονική συναίνεση για το ότι υπάρχει επιστημονική συναίνεση; Ενώ συμφωνούμε πως η ερώτηση αυτή είναι χαζή, αν νομίζετε πως δεν έχετε τα προσόντα να κρίνετε τα πράγματα μόνος σας και πως επομένως μπορείτε μόνο να μετρήσετε τους επιστήμονες σαν να ήταν ψηφοφόροι, τότε έχετε πρόβλημα: η μέτρηση είναι δύσκολη, και πιθανότατα δεν έχετε τα προσόντα να κρίνετε το μέτρημα, και έτσι θα παγιδευτείτε στη χαζή ερώτησή μας.

Το δεύτερο πρόβλημα με το επιχείρημα περί συναίνεσης προκύπτει από το πρώτο. Αφού η συναίνεση είναι δύσκολο να οριστεί και να εκτιμηθεί, αν τη χρησιμοποιήσετε ως επιχείρημα, τότε καθένας πιστεύει σε κάτι απλώς επειδή όλοι οι άλλοι το πιστεύουν. Επιπλέον, υπάρχει συνειδητή προσπάθεια να αποσιωπηθούν οι αντίθετες γνώμες. Η Margaret Beckett, πρώην γενική γραμματέας περιβάλλοντος της Αγγλίας, είπε πως τα μέσα ενημέρωσης θα πρέπει αρνούνται το λόγο στους σκεπτικιστές [4], και η Franny Armstrong υπονόησε το ίδιο [2]. Αν αρνηθούμε την πρόσβαση των σκεπτικιστών στα μέσα ενημέρωσης, τότε μπορούμε να δημιουργήσουμε όποια εντύπωση συναίνεσης θέλουμε. Επίσης, αυτό δεν είναι κάτι νέο· ο τρόπος που το θέτουν υπονοεί πως όλα αυτά τα χρόνια έχει υπάρξει αρκετός διάλογος, και πως τώρα η επιστήμη έχει καταλήξει οριστικά· όμως, όχι μόνο η επιστήμη δεν έχει καταλήξει οριστικά, όχι μόνο η φίμωση των σκεπτικιστών θα ήταν λάθος ακόμα κι αν η επιστήμη είχε καταλήξει οριστικά, αλλά τέτοιες δηλώσεις περί αποσιώπησης του σκεπτικισμού γίνονταν ήδη από το 1989, αν όχι νωρίτερα [5].

Το τελικό πρόβλημα με το επιχείρημα περί συναίνεσης είναι πως η επιστήμη δεν είναι δημοκρατική. Αν εκατό χιλιάδες επιστήμονες πιστεύουν κάτι και ένας επιστήμονας δείξει ότι το κάτι είναι λάθος, τότε το κάτι είναι λάθος. Στα προηγούμενα κεφάλαια εξηγήσαμε πως η υπόθεση περί ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής είναι αβάσιμη, και ακόμα κι αν όλοι οι άλλοι επιστήμονες του κόσμου διαφωνούσαν, εμείς θα επιμέναμε. Ευτυχώς, δεν είμαστε μόνοι.

Δυστυχώς, στην πράξη η επιστήμη βρίσκεται υπό έντονες πολιτικές επιρροές. Το απόσπασμα από το Μικρό Πρίγκιπα απεικονίζει αυτή την πραγματικότητα, ενώ πολλοί άνθρωποι έχουν παραθέσει τα προβλήματα σε λεπτομέρεια. Ο Donald Miller [6] εξηγεί πώς λειτουργεί το σύστημα χρηματοδότησης της έρευνας, και πώς ωθεί τους επιστήμονες από το σκεπτικισμό, που είναι η βασική ιδιότητα του καλού επιστήμονα, στον κονφορμισμό. Πρίν από 25 χρονια, ο J. Scott Armstrong [7] εξήγησε ότι, για να έχει επιτυχία στη δημοσίευση των επιστημονικών εργασιών του, ο επιστήμονας πρέπει να μην ασχολείται με σημαντικά προβλήματα, να μην αμφισβητεί τα κατεστημένα, να μην εξάγει αποτελέσματα που εκπλήσσουν, να μην χρησιμοποιεί απλές μεθόδους, να μην αποκαλύπτει πλήρως το πώς καταλήγει στα συμπεράσματά του, και να μην γράφει ξεκάθαρα. Μεγάλα επιστημονικά περιοδικά όπως το Science και το Nature απορρίπτουν εργασίες που θέτουν υπό αμφισβήτηση τις παγιωμένες απόψεις [8]. Υπάρχουν επίσης περιστατικά επιστημονικής απάτης. Το 2006, ερευνητικά αποτελέσματα που αρχικά θεωρήθηκε ότι ανοίγουν νέους δρόμους στη βιοτεχνολογία τελικά αποδείχτηκε πως ήταν κατασκευασμένα [9]. Σε εξέλιξη βρίσκεται διερεύνιση σχετικά με σοβαρές κατηγορίες κατασκευής δεδομένων από γνωστό κλιματολόγο, και υπόνοιες κουκουλώματος της υπόθεσης από το πανεπιστήμιό του [10]. Όσοι δουλεύουν σε πανεπιστημιακό περιβάλλον γνωρίζουν πως αυτά δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά, αλλά η κορυφή του παγόβουνου της επικρατούσας επιστημονικής κουλτούρας: πίεση για δημοσιεύσεις, πίεση για προβολή, χάρες με ανταλλάγματα στους συναδέλφους, και παραμέληση της επιστημονικής ηθικής. Ο Lindzen [11] διερευνά βαθύτερα αυτά τα προβλήματα. (Νεότερα: [12])

Η επιστήμη, σε μεγάλο βαθμό, έχει εξελιχθεί σε πολιτική και σε επιχείρηση. Για να αντιστραφεί αυτό το θλιβερό γεγονός, χρειάζονται βαθιές τομές. Θα ξοδεύαμε το χρόνο μας με πολύ πιο ωφέλιμο τρόπο αν, αντί να επιχειρηματολογούμε περί συναίνεσης, εξετάζαμε προσεκτικά αυτά τα προβλήματα και προσπαθούσαμε να σχεδιάσουμε και να εφαρμόσουμε αυτές τις τομές.

Επόμενο: Η προληπτική δράση