Το λιώσιμο των πάγων

Ο πάγος στην Αρκτική ποτέ δεν μένει ίδιος. Παγώνει και λιώνει συνεχώς. Αυξάνεται το χειμώνα και λιώνει το καλοκαίρι. Το Σεπτέμβριο το μεγαλύτερο μέρος του Αρκτικού πάγου έχει λιώσει, και αρχίζει πάλι να παγώνει· το Μάρτιο η έκταση του πάγου μεγιστοποιείται, και στη συνέχεια αρχίζει πάλι να λιώνει. Αυτό είναι απολύτως φυσιολογικό, όπως κάποιες λίμνες που παγώνουν και λιώνουν κάθε χρόνο. Όταν τα μέσα ενημέρωσης σας δείχνουν φωτογραφίες πάγων που λιώνουν, συνήθως δεν σας λένε πως πρόκειται για το σύνηθες λιώσιμο του πάγου κάθε καλοκαίρι, και πως δεν είναι κάτι ιδιαίτερο.

Το Σχήμα 1 δείχνει ποια είναι η ελάχιστη έκταση του πάγου κάθε χρόνο· ποια δηλαδή είναι η έκταση το Σεπτέμβριο.

Σχήμα 1: Έκταση αρκτικών πάγων (εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα) το Σεπτέμβριο

Όταν βλέπετε δημοσιεύματα να δείχνουν ανησυχητική πτώση στους αρκτικούς πάγους, πρόκειται πάντα για το Σεπτέμβριο. Πολλά δημοσιεύματα αναφέρουν ότι πρόκειται για την «ελάχιστη ετήσια έκταση». Μερικά άλλα δεν το αναφέρουν, αλλά μπορείτε να ελέγξετε πως πρόκειται για το ίδιο πράγμα συγκρίνοντας με άλλα δημοσιεύματα. Αν αμφιβάλλετε, μπορείτε να ελέγξετε εσείς τα δεδομένα [1].

Παρόλο που η έκταση των πάγων το Σεπτέμβριο πράγματι παρουσιάζει ενδιαφέρουσα μείωση, δεν υπάρχει κάτι που να την κάνει πιο αντιπροσωπευτική της θερμοκρασίας του πλανήτη απ' ό,τι η έκταση το Μάρτιο· ή απ' ό,τι η μέση ετήσια έκταση. Επιπλέον, η γη έχει δύο πόλους, και δεν υπάρχει κάτι που να κάνει το Βόρειο Πόλο πιο αντιπροσωπευτικό από το Νότιο Πόλο. Το Σχήμα 2 δείχνει έξι διαγράμματα· το πάνω αριστερά ήδη το έχουμε δει, ενώ τα άλλα πέντε είναι νέα. (Περιλαμβάνουμε δεδομένα μόνο μέχρι το 2007 σ' αυτά τα διαγράμματα, γιατί το 2008 δεν έχει προστεθεί στις συλλογές δεδομένων που περιλαμβάνουν όλο το ιστορικό από το 1979· εντούτοις, υπάρχουν και πιο πρόσφατα δεδομένα, που ενημερώνονται σε ημερήσια βάση [2].)

Σχήμα 2: Έκταση πάγων (εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα): Αρκτική αριστερά, Ανταρκτική δεξιά· ελάχιστη έκταση πάνω (Σεπτέμβριος για την Αρκτική, Μάρτιος για την Ανταρκτική), μέγιστη έκταση στη μέση (Μάρτιος για την Αρκτική, Σεπτέμβριος για την Ανταρκτική), μέση ετήσια τιμή κάτω.

Αν υποθέσουμε πως υπάρχει κάτι στην έκταση των πάγων το οποίο είναι αντιπροσωπευτικό της θερμοκρασίας του πλανήτη, αυτό δεν θα ήταν η συνολική έκταση των πάγων; Δηλαδή το άθροισμα των δύο πόλων; Αυτό φαίνεται στο Σχήμα 3.

Σχήμα 3: Συνολική έκταση πάγων (εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα), μέση ετήσια τιμή, για την Αρκτική και την Ανταρκτική.

Όπως βλέπουμε σ' αυτά τα διαγράμματα, ο συνολικός πάγος πράγματι έχει μειωθεί τα τελευταία 30 χρόνια κατά 10%. Προς το παρόν αυτό που θέλουμε να επισημάνουμε είναι πως αυτή η μείωση του συνολικού πάγου με κανένα τρόπο δεν είναι τόσο έντονη όσο αυτή των αρκτικών πάγων το Σεπτέμβριο, που είναι αυτή που παραθέτουν τα δημοσιεύματα σαν τη δήθεν απόδειξη του πόσο γρήγορα προχωρά η ανθρωπογενής θέρμανση του πλανήτη. Αν όμως αυτό το σκεπτικό ήταν σωστό, τότε θα ήταν εξίσου έγκυρο το συμπέρασμα ότι ο πλανήτης κρυώνει, αφού η έκταση των πάγων στην Ανταρκτική αυξάνεται.

Υπάρχει ένα ακόμα επιχείρημα: ότι οι αρκτικοί πάγοι δεν έχουν μόνο συρρικνωθεί σε έκταση, αλλά έχουν μειωθεί και σε πάχος κατά τα τελευταία 50 χρόνια, από μέση τιμή τριών μέτρων σε δύο μέτρα. Όμως, σε αντίθεση με την έκταση των πάγων, που υπολογίζεται κατευθείαν από τις δορυφορικές φωτογραφίες, το λεγόμενο «μέσο» πάχος του πάγου είναι εκτίμηση, και μάλιστα χονδρική. Έχουμε μερικές μετρήσεις πάχους του πάγου γιατί ενίοτε υποβρύχια σπάνε τον πάγο και αναδύονται στην επιφάνεια του σπασμένου πάγου, και ο πλοίαρχος καταχωρεί το πάχος του πάγου στο ημερολόγιο· αν όμως υπάρχει μια μέτρηση από υποβρύχιο το Νοέμβριο του 1960, και μια άλλη μέτρηση, από άλλο υποβρύχιο, σε ένα σημείο 1000 χιλιόμετρα μακριά, το Σεπτέμβριο του 1961, κ.ο.κ., τότε χρειάζονται πολλές αμφίβολες παραδοχές για να συσχετιστούν αυτές οι μετρήσεις. Γίνονται επίσης προσπάθειες εξαγωγής του πάχους των πάγων από δορυφορικές φωτογραφίες, αλλά και αυτό αμφισβητείται. Όταν επεξεργαζόμαστε φωτογραφίες για να υπολογίσουμε την έκταση των πάγων, ξέρουμε πως κάτι κοντά σε άσπρο είναι πάγος, και κάτι κοντά σε μπλε είναι νερό· αλλά δεν είναι τόσο απλό να εκτιμήσουμε το πάχος, και είναι αμφίβολο αν αυτό είναι διόλου δυνατό με επεξεργασία δορυφορικών φωτογραφιών [3].

Ένα άλλο βασικό σημείο για τους πάγους είναι ότι τα τελευταία 30 χρόνια για τα οποία έχουμε μετρήσεις είναι μικρή χρονική περίοδος. Το καλοκαίρι του 2007 παρατηρήθηκε πράγματι η ελάχιστη έκταση του πάγου σ' αυτά τα 30 χρόνια, και ήταν ο μόνος χρόνος που το Βορειοδυτικό Πέρασμα (ο δίαυλος από το Βόρειο Ατλαντικό προς το Βόρειο Ειρηνικό) δεν είχε πάγο. Ο μόνος χρόνος σ' αυτά τα 30 χρόνια· όχι ο μόνος χρόνος στην ιστορία της ναυτιλίας, όπως υπονοούν κάποια δημοσιεύματα. Ο δίαυλος ήταν επίσης ανοιχτός το 1905, το 1942, και το 1944 [4]. Με άλλα λόγια, όταν τα μέσα ενημέρωσης συζητούν για το 2007 ως τη χαμηλότερη έκταση όλων των εποχών, ερμηνεύουν πολύ στενά τη φράση «όλες οι εποχές».

Αυτό που θέλαμε να δείξουμε σ' αυτό το κεφάλαιο είναι πως το λιώσιμο των πάγων δεν είναι τόσο έντονο όσο λέγεται. Εντούτοις, είναι αλήθεια πως ο συνολικός πάγος της γης λιώνει πολύ αργά κατά τα τελευταία 30 χρόνια. Είναι αυτό ένδειξη ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής; Θα ασχοληθούμε με αυτό το ερώτημα, καθώς και με τις ενδιαφέρουσες (αλλά όχι πρωτόγνωρες) αλλαγές στην Αρκτική, σε επόμενα κεφάλαια.

Επόμενο: Τα ακραία φαινόμενα